(Büyütmek için resmi sağ tıklayıp resmi yeni bir pencerede açınız.)
“Kara Tenli Şiirler”i Türkçe'ye kazandıran Özcan Özbilge :
"BU ŞİİRLERİ ÇOK SEVDİĞİM İÇİN HERKES OKUSUN İSTEDİM”
“Eğer keder olacaksa,yaşanmamış
düşlenmemiş
gerçekleşmemiş
başarılmamış
şeyler için olsun,
bir de
söylenmemiş
Sevda için olsun.”
Bu dizeler Mari Evans'ın. Mari Evans,zencidir, kadındır, ozandır. Zenci olduğunu söylemeseydim, bu şiirin kökeninin Afrika olduğunu anlayacak mıydınız?
“Kara Tenli Şiirler” adlı kitabı okuyorum. Sabahattin Kudret Aksal, Hüsamettin Bozok, Cemal Süreya, Mustafa Öneş, Ahmet Cemal ve Kemal Sülker'den oluşan seçiciler kurulunun “Yazko Çeviri Şiir Büyük Ödülünü verdiği kitabı.
Boğaziçi Üniversitesi son sınıf öğrencilerinden Özcan Özbilge, zenci ozanların şiirlerindeki örnekleri bir araya getirmiş bu kitapta. Önsöz yazısında, “Kitabın başlığında, Kara Tenli Şiirler denilirken,ozanların renklerinden çok, şiir geleneklerinin rengi vurgulanmak isteniyordu” diyor.
Özcan Özbilge karşımda, konuşuyoruz: Yıllardır şiir yazarmış. Yayınlamaya hiç kalkışmamış. Yine yıllardır Amerikalı zenci ozanların şiirlerini Türkçe'ye çevirirmiş. Bu kez bunları bir kitapta toplama nedenini şöyle belirtiyor: “O kadar çok seviyordum ki, bu şiirleri, başkaları da okusun istedim.”
Başka ozanların şiirlerini hiç çevirmemiş. “Neden hep zenci ozanlar?” sorusunu şöyle yanıtlıyor: “Dil bilmek şiir çevirmeye yetmiyor. O toplumu, o toplumun şiirini, duygularını da bilmek, tanımak gerek. En iyi tanıdığım şiir zenci şiiriydi.”
Zenci Amerikan şiirinin kökeninde Afrika olduğu için, Özcan Özbilge, Afrika şiirinden de birkaç örnek seçmiş. Karşılaştığı başlıca güçlük ise kaynak bulmak. Bu nedenle Güney Afrika'dan, Liberya'dan, Gana'dan da tek tük örnek almış kitaba. Bunlar içinde, Amerikan zenci şiirine en yakın olanı Güney Afrika'nınki. Her ikisinde de ırkçılık yaşandığı için.
Yeniden kitaba dönüyorum. Bu şiirlerin teni kara da olsa, umutsuz değil.
Kimi daha çok düş kuruyor. Örneğin Martin Luther King Jr. gibi: (Bir Düşüm Var Benim” adlı şiirinden:)
"Bir düşüm var benim
öyle bir düş ki;
bir gün Georgia'nın kızıl tepelerinde
kölelerin ve eski köle sahiplerinin oğulları
kardeşlik sofrasında birlikte oturabilecekler,
bir gün adaletsizliğin ve baskının sıcağıyla kavrulan Missisippi bile
bir özgürlük ve adalet beldesine dönüşecek.
Bir düşüm var benim
öyle bir düş ki; dört küçük çocuğum benim
bir gün derilerinin renkleriyle değil
fakat ahlâk ve kişilikleriyle
değer bulacakları
bir ulusta yaşayacaklar."
Kimi daha gerçekçi: Örneğin Arna Bontemps'in “Şafakçılar” adlı şiirinde olduğu gibi:
“Biz bu tepeye kılınçlarla
Bir savaş vermeye gelmedik;
Yaşamı zor bir amaç uğrunda harcıyarak
Yitirmek akıllıca da değil üstelik.
Ama bazıları gibi ölebiliriz yine de
Bir yol açarken doğacak güneşe.”
“Kara Tenli Şiirlerde, Türkçe'ye en çok çevrilmiş olan zenci ozan Langston Hughes'un şiirlerine, “Ben de şarkılar söylerim, Amerika! Ben de varım, Amerikal” diye haykıran sesine rastladığımız gibi, zaman zaman çevirilerini çeşitli dergilerde okuduğumuz Fenton Johnson'un şiirlerini de buluyoruz. “Ben yoruldum artık çalışmaktan, / yoruldum bir başkasının uygarlığını kurmaktan; /ben dinleneceğim. / Bıktım, usandım artık ben uygarlıktanç” diyen Fenton Johnson'a,
Ama gelin tadımlık niyetindeki bu yazayı Türk okuyucusu için ilk kez olan Ray Durem'in “En Son Eşitlik” adlı şiiriyle bitirelim:
"Biliyorsun Joe, çok tuhaf bir şey bu bizimkisi
Bütün yaşamın boyunca seni endişelendirdim ben.
Hep korktun bir gün senin yanında işe gireceğimden,
Hep sakındın garsonun ikimize birden hizmet etmesinden,
Hep korktun bir gün seversem diye kız kardeşini
Ya da onun beni sevmesinden.
Hiç istemedin seninle yememi,
Çok korktun sana komşu gelirim diye.
Fakat Joe, şu atom bombası ile
Öyle görünüyor ki biz birlikte öleceğiz.
“Bu hiç de doğru gözükmüyor, değil mi Joe?”
